Kıymetli okurlarım,

Malumunuz olduğu veçhile, Dini sevinç günlerimizin ikincisi olan Kurban Bayramına az bir zaman kaldı. Müslümanlar olarak, Cenab-ı Hakk’ın lütfunun en yoğun olduğu müstesna günlerden birisi olan Kurban Bayramı’nı sevinç ve heyecanla beklemekteyiz. Bu sevinç; ailemiz, akrabalarımız, dostlarımız ve bütün müslüman kardeşlerimizle paylaşacağımız ve paylaştıkça da tadı ve lezzeti artan bir sevinç. 

Kurban ibadetinin ifa edildiği bu günler, gönül dünyamızdaki manevi hazzın, göz aydınlığımızın ve mali zenginliğimizin paylaşıldığı günlerdir. Kurban ibadetinin namaz, oruç gibi iç dünyamızı ilgilendiren yönü olduğu gibi fakir ve muhtaçların hakkı olarak sosyal yönü de bulunmaktadır. Bundan dolayı Kurban kesmek zekât gibi aynı zamanda mali; yani müslümanı nemelazımcılıktan uzaklaştıran, diğergamlığı öğreten, paylaşmanın ibadet olduğu fikrini veren bir ibadettir. Kurbanla yükümlülük bir külfet değil, bir şeref, bir mutluluk vesilesidir. 

Bu yazımda sizlerle, Diyanet İşleri Başkanlığımız Din İşleri Yüksek Kurulu’nun “Kurban Kesme Yükümlülüğü” ile ilgili görüşünü özet olarak paylaşacağım:

Bir kimsenin kurban kesmekle yükümlü sayılması için bulunması gereken şartlara kurbanın vücûb şartları denilir. Kurban kesmenin sünnet olduğunu söyleyenlere göre ise bunlar sünnet oluşun şartlarıdır. 

Bir kimsenin kurban kesmekle yükümlü olabilmesi için dört şart aranır: 

1. Müslüman olmak. 

2. Akıllı ve bulûğa ermiş olmak. 

3. Mukim olmak, yani yolcu olmamak. 

4. Belirli bir malî güce sahip bulunmak. 

Gayri müslimler öncelikli olarak imanla mükellef olup ancak iman ettikten sonra ibadetleri ifa etmeye ehil sayılırlar. Bu sebeple, bir kimsenin kurban kesmekle yükümlü tutulabilmesi, daha doğrusu böyle bir ibadeti ifaya ehil sayılabilmesi için müslüman olması gerekir. Bu kural bütün ibadetler için geçerlidir.

Dinen yolcu hükmünde olan kimse kurban kesmekle yükümlü değildir. Ancak yolcu hükmünde bulunan kimsenin tek başına veya mukimlerle birlikte kurban kesmesine bir engel de yoktur. Hanefi mezhebinde yolcu için böyle bir ruhsattan söz edilmesi, ibadetlerde külfeti kaldırmaya ve kurbandan gözetilen hikmetlerin gerçekleşmesine öncelik vermeleri sebebiyledir. Şöyle ki; yolculuk halinde bulunan kimse gerek kurbanlık temin etme ve kurbanı kesme, gerekse kesilen kurbanın etini değerlendirme ve dağıtma açısından o bölge halkının (mukim kimseler) sahip olduğu bilgi ve imkâna sahip değildir. Ayrıca yolculuk hali zengin olan yolcunun bile elindeki parayı daha tedbirli harcamasını gerektirir. Böyle olunca kurban bayramı süresince iş ve görev gereği yolda olan veya bulunduğu bölgede yolcu konumunda olan kimselerin bu ruhsattan yararlanması mâkuldür. İsterlerse kurban kesmeyebilirler. Bu kimselere kurban mükellefiyeti yüklemek maddî yönden ziyade ibadetin ifası yönünden ağır bir külfet teşkil edebilir.

Ancak, klasik fıkıh kültüründe konu böyle ele alınmış olmakla birlikte, günümüzde yolculuk imkân ve şartları büyük ölçüde değişmiştir. Bayram tatilini fırsat bilerek yurt içi veya yurt dışı geziye çıkan, yazlığa giden, memleketine ana-ata ocağına giden kimsenin durumu farklıdır. Bu durumdaki kimselerin söz konusu ruhsattan yararlanma yerine ya önceden gerekli tedbirleri alarak vekâleten kurbanını kestirmesi ya da bulunduğu yerde kurban kesmesi daha isabetlidir. Çünkü kurbanın namaz, oruç gibi bireyin niyetiyle ve iç dünyasıyla alâkalı yönü bulunduğu gibi onlara ilâveten toplumda sosyal adaleti sağlayan ve üçüncü şahısların haklarını ilgilendiren yönü de mevcuttur. Bu sebeple de, yolcunun namaz ve oruçta yolculuk ve meşakkat içinde olma ruhsatından yararlanması daha bireysel bir karardır. Kurbanda ise zikredilen hususların, bu ibadetin sosyal amaçlarının göz önünde bulundurması, savunulabilir bir gerekçe, sıkıntı veya mazeret bulunmadığı sürece kurban ibadetinin yerine getirilmesi gerekir. 

Kurban kesme mükellefiyeti için dördüncü şart, malî imkânın bulunmasıdır. Hanefî mezhebine göre, kurban kesmeyi vacip kılan zenginliğin ölçüsü, zekâtta ve fıtır sadakasında aranan zenginlik ölçüsüyle aynı olup kişinin borçları ve aslî ihtiyaçları dışında 80,18 gr altına, ya da buna denk bir paraya veya mala sahip olmasıdır. Bu miktar bir mala sahip olan kimsenin kurban kesme imkânına sahip olduğu düşünülmüştür. Böyle olunca ücretli, memur gibi sabit gelirli kimselerin, kendi bütçe imkânları içinde sıkıntı çekmeden kurban ücretini ödeyip ödeyemeyeceğini göz önünde bulundurması ve ona göre karar vermesi gerekir. Pratik bir çözüm olması itibariyle, bu konuda Hanefilerin yukarıda zikredilen ölçüsü esas alınabilir. Bu takdirde, sabit gelirlilerin aslî ihtiyaç harcamalarını çıktıktan sonra yıllık gelirinden artakalan miktar 80,18 gr. altın değerine ulaşıyorsa kurban kesmeleri gerekir.