Sarıkamış harekâtının 102. yıl dönümü olması münasebetiyle, her yıl olduğu gibi bu yıl da hem Sarıkamış’ta hem de 81 ilimizde etkinlikler düzenlenmiştir. Harekâtın sebepleri seyri ve neticeleri bu yazının konusu değildir.

Zira konuyla ilgili çok sayıda kitaplar yazılmış ağıtlar(1) yapılmıştır.

I. Dünya savaşında savaştığımız 9 cepheden bir tanesi Kafkas Cephesidir.
Sarıkamış Harekâtı Kafkas cephesinde bir safhadır.
Halk arasında yaygın bir kanı vardır. “Tek mermi dahi atmadan 90.000 askerimiz şiddetli kış nedeniyle donarak şehit olmuşlardır.” Bu rakam Rus kayıtlarına göredir. Ruslar kendi kayıplarını az gösterip, karşı tarafın kayıplarını çok gösterirler.. Bu ifade biraz da Enver Paşa’yı karalamak amaçlı olarak Türkiye’de de benimsenmiştir.(2) Şiddetli kış nedeniyle çok askerimizin olumsuz Etkilendiği, donarak şehit olduğu muhakkaktır.. Ancak tek mermi dahi atmadan 90.000 askerimizin şehit olduğu gerçek olamaz. Şehitlerimize ve Gazilerimize karşı haksızlık yapılmamalıdır. O şiddetli kışa ve çok üstün donanımlı düşmana karşı önemli başarılar da elde edilmiştir. Ruslar kendi kayıtlarında 16.000 i ölü olmak üzere, yaralı ve esir 30.000 zayiatlarının olduğunu yazmaktadırlar. Tek mermi dahi atılmadan bu zayiat nasıl verdirilmiştir? İkincisi; Harp tarihi arşivine göre Sarıkamış muharebelerinde 23.000 şehit, 7.000 esir,10.000 yaralı verilmiştir.

Liman Vavsanders hatıralarında toplam 42.000 zayiat verildiğini yazmaktadır.(3)

Canla, başla savaşmış olan şehitlerimizi ve gazilerimizi rahmet ve minnet ile anıyorum.

Ruhları şad olsun.

Yazının başlığı; “Sarıkamış Harekâtında Bozüyüklüler” dir. Bozüyüklüler bütün cephelerde savaşmışlardır. Sarıkamış Harekâtına da çok katılım vardır.

O tarihlerde Bozüyük Söğüt İlçesine bağlı bir nahiye idi 1930 lu yıllarda Bozüyük ve Söğüt Hükümet konakları ve arşivleri yanmış, arşiv bilgileri yok olmuştur.

Arşiv bilgilerinin olmadığı yerde halk anlatımları değer kazanır. Konu ile ilgili halk anlatımı tespitlerim şöyledir;

1- Birinci Dünya savaşı başlamadan önce Enver Paşa, otomobil ile Alibeydüzü Köyüne bir kahve içimi kadar uğramış, gençlerin savaşa gönüllü katılmalarını istemiş ve Söğüt tarafına geçmiştir.(4)

2- Hacı Rıfat Oruç anlatımı; Bozüyük Karağaç Köyünden üçü zabit(subay) 60 kişi Sarıkamış’a gitmiştir. Hiç biri dönmemiştir.(5)

3- Salih Canbaz Anlatımı; Sarıkamış Gazisi Kalem Ağanın Hüseyin dükkanıma gelip anılarını anlatırdı. Hatırımda kalanlar; Bir hoca Bozüyük’e gelip ateşli bir konuşma yaparak, savaşa gönüllü asker toplamış. Hüseyin Sirkeci, bu gönüllülerden biridir. Tren ile Sivas’a kadar gitmişler. Yolun öbür yanını günlerce yürüyerek ve çok dolaşarak Sarıkamış’a gitmişler. Çok savaşlara katılmışlar.

Çetin savaşlar olmuş. Gönüllü birliğinden yalnız 30 kişi kalmışlar. Diğerleri şehit olmuş.

Paşa; “Savaşı bu kişiler anlatacak bundan sonra bunlar cepheye sürülmesin.

Her subay bunlardan birini yanına alsın” demiş. Kovalıcalı Çerkes bir subay varmış.

Halil Sirkeci o subayın kendisini almasını arzu etmiş. Fakat o Poyralı bir Çerkes askeri almış diye anlatmıştı (6)

4- Çetin Tercan anlatımı; Babam Mustafa Hilmi Sarıkamış Harekâtından sağ dönmüştür. Enver Paşa tarafından verilen belge ilişiktir. (7)

5- Öğretmen Hasan Cangur anlatımı; Halamın kocası Hüseyin Eniştem Sarıkamış savaşından sağ dönenlerdendir. Ben 15 yaşlarındayken 75 yaşlarındaydı.
Çorap örerken görmüştüm. Bana çorap örmek hayatımı kurtardı diyerek şu olayı anlatmıştı. “Sarıkamış ta bir dinlenme sırasında delinmiş çorabımı örerken Enver Paşa görmüş. Daha önceleri de çorba yaparken görmüştü. Bu defa “Sen bu işlere yatkınsın.” Diyerek birliğin bu tür işlerini yapmak üzere beni görevlendirdi. Cephe de çok askerimizin kırıldığı savaşta cephe gerisindeydim.(8)
NOT; Kafkas cephesinde görev almış daha pek çok Bozüyüklü ve onların önemli hatıraları vardır. Fazla bilgi için “Şehitlerimiz ve Gazilerimiz” kitabıma baş vurabilirsiniz Bu kitap Can Kitabevinden temin edilebilir..
DİPNOTLAR

(1) Sarıkamış Harekâtında kahramanlık gösterip şehit olanların ve savaşın anlatıldığı, Çerkes Lisanı ile bir ağıt arşivimde mevcuttur.
(2) Amacımız Enver Paşa’yı karalamak veya aklamak değildir. Enver Paşa’nın eksileri ve artıları ayrı bir yazı konusudur.
(3) Enver Paşa ve Sarıkamış Harekâtı, Aksun Ziya Nur, İstanbul-2005 Sayfa 221
(4) Alibeydüzü Köyü, Yılmaz Kurulay, Bilecik-2012, Sayfa42
(5) Şehitlerimiz ve Gazilerimiz, Yılmaz Kurulay, Bilecik-2008, Sayfa 99
(6) a.g.e. Sayfa 22
(7) a.g.e. Sayfa 29

(8) a.g.e. Sayfa 27